Depresyon ve bilişsel davranışçı terapi

ddeti bireyden bireye değişebilen bir duygudurum bozukluğu olarak tanımlanabilir (Amerikan Psikiyatri Birliği 1994; Kennedy vd. 1998; Tuğrul ve Sayılgan 1997).

Depresyonun etiyolojisine bakıldığında, psikososyal risk faktörlerinin çok değerli bir rolü olduğu görülmektedir. Bu faktörler kişinin kendi depresyon geçmişi, kendine mahsus kişilik özellikleri, rastgele bir yakının kaybı, düşük sosyoekonomik seviye, yetersiz toplumsal etraf, olumsuz hayat olayları, husus kullanımı ya da anksiyete üzere bir öteki bozukluğun varlığı olarak sıralanabilir. Lakin bu faktörlerin her bireyde depresyona yol açacağı söylenememektedir (Kennedy vd. 1998).

Depresyon, “psikiyatrinin soğuk algınlığı” denebilecek kadar yaygın bir bozukluktur (Fennel 1989). Moore’a (1997) nazaran, depresyonun genel popülasyonda ömür uzunluğu riski %10 ile %20 ortasında değişmektedir. Dobson ve Jackman-Cram (1996) ise her yıl dünyada 100 milyondan fazla insanın klinik olarak manalı seviyede depresyona maruz kaldığını ve bu sayının giderek yükseldiğini ileri sürmektedirler.

Depresyon bulguları 4 durum açısından kıymetlendirilir;

Davranışsal: Aktiflik seviyesinde düşme, toplumsal alakalarda azalma

Motivasyonel: ilgi ve istek kaybı Bilişsel: Konsantrasyon zahmeti, kararsızlık, intihar kanıları

Duygusal: Istırap, anksiyete, suçluluk, utanç

Somatik: Uykusuzluk, iştahsızlık

(Fennel, 1989).

Bireyin birtakım erken yaşantıları, şahısta kendisi ve dünya ile ilgili birtakım fonksiyonel olmayan şemalar oluşmasına neden olmaktadır. Oluşan bu şemalar daha sonraki hayatta bireyin dünyaya bakışını ve davranışlarını yönlendirmesini sağlamaktadır. Her beşerde birtakım şemalar gelişmektedir. Bunun maksadı, bireyin etrafını ve yaşantılarını anlamlandırmasıdır. Lakin, bazen birtakım şemalar epeyce katı, çok uçlarda, değişime dirençli ve fonksiyonel değildirler. Bu stilde gelişen şemalar, kritik olaylar tarafından etkinleştirildiklerinde, bireyde çok ağır olumsuz otomatik niyetlere neden olmaktadırlar. Burada unutulmaması gereken bir bahis, bireyin üstte belirtilen kişilik özelliklerinin bu olaylar karşısında depresyona yatkın olup olmadığıdır.

Olumsuz otomatik fikirler de depresyon belirtilerine neden olmaktadır. Bu kademeden sonra depresyon belirtisiyle olumsuz otomatik fikirler daima olarak birbirlerini etkilemektedirler. Diğer bir deyişle, depresyon geliştikçe olumsuz otomatik kanıların sıklığı ve şiddeti artmakta, mantıklı fikir azalmaktadır; otomatik niyetlerin sıklı­ğı ve şiddeti arttıkça da depresif belirtilerin sıklığı ve şiddeti artmaktadır. Böylelikle bir daima etkileşim oluşmaktadır (Fennel 1989; Savaşır 1996).

Örneğin, küçük yaşta kardeşini kaybeden bir şahısta, sosyotropik kişilik özelliğinin de tesiriyle, “Arkadaşlarımın dediklerini yapmazsam beni sevmeyecekler” üzere bir orta inanç gelişebilir. Daha sonra kişi, çocuğunun vefatı üzere kritik bir olay yaşadığında, tüm bunlardan kendini sorumlu tutarak, “Allah kahretsin, bütün bunlar benim suçum”, “Ben salağın tekiyim”, “Sonsuza dek yanılgı yapacağım” formunda olumsuz otomatik niyetler geliştirebilir. Bu olayların üst üste gelmesi sonucunda, şahısta oluşan olumsuz otomatik fikirler, kendini depresif belirti olarak gösterebilir. Bu belirtiler, aktivite seviyesinde düşme, toplumsal bağlarda azalma üzere davranışsal; karasızlık, intihar fikirleri üzere bilişsel; suçluluk, utanç üzere duygusal ya da uykusuzluk, iştahsızlık üzere somatik boyutlarda yaşanabilir. Bu belirtiler de tekrar olumsuz otomatik fikirlere dönüşebilir. Aktivite seviyesinde düşme olan kişi, “Hiçbir işe yaramıyorum”; kararsızlık yaşayan kişi, “Ne yapacağımı bilmiyorum”; suçluluk duygusu yaşayan kişi “Bütün bunlar benim suçum” üzere olumsuz otomatik kanılar geliştirebilir.

Örnekte de görüldüğü üzere, depresyondaki şahısların olumsuz otomatik niyetleri ve depresif belirtileri ortasında daima bir döngü yaşanmaktadır. Depresyonun bilişsel terapisinde, bu döngüyle uyumlu olarak, hastaya hislerin kanıları, kanıların de davranışları nasıl etkilediği gösterilerek; hastanın olumsuz otomatik kanılarını tanı­ması ve bunları değiştirmesi amaçlanmaktadır.

Özetle söylemek gerekirse, depresyonun oluşumunda kuramın dört temel öğesi (bilişsel üçlü, olumsuz otomatik niyetler, bilişsel çarpıtmalar, fonksiyonel olmayan şemalar), bu öğeler ortasındaki etkileşimler, yatkınlık oluşturan kişilik özellikleri ve bu yatkınlığı ateş­leyecek olaylar tesirli olmaktadır.

Kaynakça: (Sosyal Bilimler Mecmuası 2000-2001)
 

Kaynak Site İsmi
Hekim Takvimi
https://www.doktortakvimi.com/blog/depresyon-ve-bilissel-davranisci-terapi