Yaşanılan Travmatik Tecrübeler Olumlu Bir Değişime Yol Açabilir mi?

celi bir süreç yaşayabilir. Araştırmalar da çoklukla travmatik olayların bireye düşünce veren depresyon, tasa, travma sonrası gerilim bozukluğu üzere ruhsal sonuçları ile ilgilidir. (Kaltman, Green, Mete, Shara, & Miranda, 2010; O’Donnell, Creamer, & Pattison, 2004).  Ancak bireyler travmatik tecrübe sonrası bir ekip olumsuz değişimler yaşamakla birlikte, bir kadro olumlu değişimler de deneyimleyebilmektedirler. Son vakitlerde travma sonrası yaşanılan olumlu değişimler de araştırmacıların ilgisini çekmeye başlamıştır.

       Kişi şiddetli ömür olayları sonucunda literatürde çoklukla ‘Travma Sonrası Büyüme (TSB)’ olarak isimlendirilen bir grup olumlu değişimler yaşayabilir. Travma sonrası büyüme yalnızca travma sonrası güzelleşmeyi değil, travma sonrası gelişmeyi de tabir etmektedir. Yani kişi travmatik tecrübe sonrası, bu tecrübe öncesine nazaran ruhsal kapasitesinde birtakım gelişimler gösterir.  Bu olumlu değişimler kişinin benlik algısına, ötekilerle ilgilerine ve dünya ile ilgili görüşlerine yansıyabilir (Tedeschi, Park, & Calhoun, 1998).

       Somut olarak örnek vermek gerekirse, kişi travmatik tecrübe sonrasında kendilik algısında değişim yaşayabilir. Mesela güçlü bir hayat olayı deneyimleyen kişi öncesine nazaran kendisini daha güçlü hissedebilir (Abraído-Lanza, Guier,  Colón, 1998). Kuvvetli bir olayı yaşamak, onunla baş etmek kişinin kendisini daha kuvvetli görmesine imkan tanıyabilir. Mesela kişinin kendisini kurban olan biçiminde değil de baş eden olarak görmesi kendisini daha güçlü olarak hissetmesini kolaylaştırabilir (Tedeschi ve ark., 1998).

       Ayrıyeten kişi sarsıcı hayat olayı ile karşılaştığında kendi savunmasızlığını görür. Kendi yaralanabilecek tarafıyla tanışması kişinin alakada olduğu bireyler ile daha çok paylaşımda bulunmasına, kendisini daha çok tabir etmesine ya da daha çok his tabirinde bulunmasına imkan tanıyabilir. Bu da daha yakın alakalar kurmak demek olacaktır (Tedeschi ve ark., 1998).  Ayrıca kişinin savunmasızlığının farkında olması daha çok empati yapabilmesine, şefkat duymasına ve yardım davranışı göstermesine imkan tanıyabilir (Tedeschi ve ark., 1998). Araştırmalar travma yaşayan şahısların yaşamayan bireylere nazaran daha çok yardım davranışı gösterdiğini bulmuştur (Doğan, 2015; Frye, 2014; RabotegSaric et al., 1994). Vollhardt (2009) acı çekmenin bizi muhtaçlık sahibi öteki bireyler ile bir noktada ortak bahtı paylaşan bireyler olarak birleştirebileceğini tabir etmiştir. Ortak mukadderatı paylaşan bireyler olarak yardıma gereksinimi olan bireyleri küme içi bireyler olarak algılayabileceğimizi, bu durumunda bizim yardım etme olasılığımızı artırabileceğini söz etmiştir.

      Ek olarak kişi dünya ile bağlantılı fikirlerinde de değişim yaşayabilir. Kişi hayatını ikinci bir baht olarak düşünmeye başlayabilir yahut hayata karşı daha çok şükran hissedebilir (Cordova, Cunningham, Carlson, ve Andrykowski, 2001). Bu güçlü yaşantılar kişiyi hayatın manasını bulmaya çalışmaya da itebilir. Hayatın manasını bulmak için sorulan sorular yahut bulunan yanıtlar kişinin bilgelik tarafını zenginleştirir (Tedeschi ve ark., 1998). Ayrıyeten bireyler İlah ‘nın varlığına daha çok hissetme üzere manevi değişimler de yaşayabilmektedirler.

     Kimi araştırmalar ilgi cazip bir biçimde travma sonrası gerilim belirtileri ile travma sonrası gelişim değişkenleri ortasında olumlu bir münasebet bulmuştur (Helgeson, Reynolds, & Tomich, 2006). Yani kişinin gerilim belirtileri şiddetleniyorken, travma sonrası büyüme ile ilgili bilgileri de yükseliyor. Travma sonrası yaşanabilecek gerilim belirtilerini örneklendirecek olursa; kişinin travmatik olayı elinde olmadan tekrar tekrar anımsaması, olayla ilgili meşakkat verici hayaller görmesi, olayı yine yaşıyor üzere hissetmesi, olayı hatırlatan durumlarla karşılaştığında ağır ruhsal meşakkat duyması yahut fizikî reaksiyonlar yaşaması üzere travmayı yine yaşama ile ilgili durumlar olabilir. Ayrıyeten kişi olayla ilgili niyet, his ve olayı hatırlatan durumlardan kaçınma, olayın birtakım kısımlarını hatırlayamama, hislerinde donukluk, insanlardan uzaklaşma, daha evvel sevdiği etkinliklere karşı ilgisinde azalma ve bir geleceği kalmadığı hissini yaşama üzere kaçınma ile ilgili gerilim tecrübeleri de yaşayabilir. Ek olarak kişi uykuya dalmada ya da uykuyu sürdürmede zahmet çekmesi, çabuk sonlanma ve öfke hali, konsantre olmada zahmet, çok irkilme yansıları vermesi ve kendini tetikte hissetme üzere irkilme ile alakalı gerilim belirtileri gösterebilir (DSM-IV-TR (American Psychiatric Association [APA], 2000).  

      Travma sonrası görülen bu gerilim belirtileri ile travma sonrası gelişmeyi söz eden travma sonrası büyüme ortasında ki birebir tarafta ki ilgi gerilim belirtilerinin gerilimi tabir etmekten daha fazlası olabileceğini ima etmektedir. Joseph ve Linley (2006) iki değişken ortasındaki bu olumlu alakayı yorumlarken travmatik olayın kişinin hayatla ve kendisi ile ilgili varsayımlarını sarsması noktasına dikkat çekmiştir. Travmatik tecrübe kendimiz ve hayat ile ilgili varsaydıklarımızı sarsar. Anlamlandıramadığımız, yaşadıklarımızı nereye koyacağımızı bilmediğimiz bir süreç yaşayabiliriz. Bu da kişinin travma sonrası kendisi ve hayat hakkında bildiklerini sorgulaması demektir. Joseph ve Linley de bu sürece vurgu yaparak, travma sonrası gerilim belirtilerinin, travma sonrası bir mana arayışını ve bu varsayımların tekrar inşa edilme sürecini tabir edebileceğini belirtmiştir. Yani bu gerilimli süreç yaşanılan şeyi anlamlandıramama lakin birebir vakitte bir anlamlandırma uğraşını işaret edebilmektedir. Kişi travma öncesi kendisi ve hayat hakkında bildiklerini tekrar inşa ettiğinde, yani anlamlandırmaya başladığında gerilimin azalacağı varsayılmaktadır. Bu ilişki ile gerilimin yalnızca gerilim olmadığı, kişinin bir kadro sorgulama sürecini söz edebileceği tarafında bir imayı barındırdığı görülmektedir.

      Lakin Tedeschi and Calhoun (2004) travma sonrası büyümenin yaşanan üzücü bir olayın sonucunda doğal olarak gelişen bir sonuç olmadığına vurgu yapar. Travma sonrası büyümenin, kişinin travma sonrası yeni duruma alışma sürecinde ki uğraşının sonucunda geliştiğini belirtir. Kişi kendisi ve hayat hakkında ki varsayımlarını sorgular ve onları tekrar inşa ederse niyet yapısında birtakım değişimler meydana gelebilir. Bu manada travma sonrası büyüme bilişsel manada sorgulamanın olduğu bir sürece işaret etmektedir.

      Sonuç olarak şu söylenebilir ki, travma yalnızca bizden bir şeyleri eksilten yahut bizi yalnızca yaralayan bir tecrübe değildir. Ya da yalnızca bizden bir şeylerin koptuğu bir süreç de değil. Birebir vakitte hayata farklı bir açıdan bakmak, hayatımıza yeni şeyler dahil etmek, farklı imkanları görmek, kıymet yargılarımıza yeni unsurlar eklemek, kendi hudutlarımız ile ilgili fikir edinmek ve kendimiz hakkında daha evvel dikkat etmediğimiz sonuçlara ulaşmak üzere tesirleri de olabilmektedir. Bunun için durmaya, kendimize ve acımıza vakit ayırmaya ve bu üzücü tecrübenin biz de nerelere dokunduğunu anlamaya çalışmaya gereksinim var. Kişi bazen üzülürse çok üzülecek, bir daha toparlayamayacak üzere hissedebilir. Bu yüzden düşünmekten ve his hissetmekten kaçınır. Lakin kaçınmak huzursuzluğa deva olmayabilir. Lakin yaşadığımızı manalandırmak ve kaybın yasını tutmak bizi travmatik tecrübelerin eza veren tesirlerinin kontrolsüzlüğünden kurtarabilir. Olanla yüzleşebilmek de olumlu değişimlerin kapısı ortalar.

Kaynakça

Abraído-Lanza, A. F., Guier, C., & Colón, R. M. (1998). Psychological thriving among Latinas with chronic illness. Journal of Social Issues, 54(2), 405– 424.

American Psychiatric Association (APA). (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4th ed., text rev.). Washington, DC: APA.

Cordova, M. J., Cunningham, L. L. C., Carlson, C. R., & Andrykowski, M. (2001). Posttraumatic growth following breast cancer: A controlled comparison study. Health Psychology, 20, 176–185.

Doğan, F. (2015). The mediating role of the posttraumatic growth in the relationship between posttraumatic stressand prosocial behavioral tendencies. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ortadoğu Teknik Üniversitesi Psikoloji Kısmı, Ankara.

Frye, J. M. (2014). The lived experience of very long-term cancer survivors: Meaning-making and meanings made (Doctoral dissertation). Retrieved from PsycINFO Database Record (Accession Order No. AAI3603531 ).

Helgeson, V., Reynolds, K., & Tomich, P. (2006). A meta analytic review of benefit finding and growth. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 74, 797–816.

Kaltman, S., Green, B. L., Mete, M; Shara, N., & Miranda, J. (2010). Trauma, depression, and comorbid PTSD/depression in a community sample of Latina immigrants. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy, 2(1), 31–39.

Joseph, S., & Linley, P. A. (2006). Growth following adversity: theoretical perspectives and implications for clinical practice. Clinical Psychology Review, 26(8), 1041–1053. doi:10.1016/j.cpr.2005.12.006

O’Donnell, M., Creamer, M., Pattison, P. (2004). Posttraumatic Stress Disorder and Depression Following Trauma: Understanding Comorbidity. American Journal of Psychiatry, 161(8), 1390–1396.

Raboteg-Sˇaric, Z., Zˇuzˇul, M., & Kerestesˇ, G. (1994). War and children‘s aggressive and prosocial behaviour. European Journal of Personality, 8, 210–212.

Tedeschi, R. G., & Calhoun, L. G. (2004). Posttraumatic growth: Conceptual foundations and empirical evidence. Psychological Inquiry, 15, 1–18.

Tedeschi, R. G., Park, C. L., & Calhoun, L. G. (Eds.). (1998). Posttraumatic Growth: Positive Changes in the Aftermath of Crisis. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum.

Tummey, R., & Turner, T. (eds.) (2008). Critical Issues in Mental Health. Basingstoke: Palgrave.

Vollhardt, J. R. (2009). Altruism born of suffering and prosocial behaviour following adverse life events: A review and conceptualization. Social Justice Research, 22(1), 53–97.

Kaynak Site İsmi
Hekim Takvimi
https://www.doktortakvimi.com/blog/yasanilan-travmatik-deneyimler-olumlu-bir-degisime-yol-acabilir-mi