Eş Seçme Sürecini Etkileyen Etmenler

ı izafî bir yargıdır. Bu yargının olumlu olması, eş seçiminin yeterli yapılmış olmasına bağlıdır. Düzgün eş seçmek ise karşı cinsten kimselerin tanıma imkanına sahip olmaya bağlıdır. (Bilen, 1996)
Evlenecek bireyler (ister ilkel bir toplumun, isterse çağdaş bir toplumun üyesi olsunlar) eş seçimi konusunda hep bir dizi kural ile karşı karşıyadırlar. (Gökçe, 1978)
Eş seçimi insan yaşantısındaki en kıymetli kararlardan biridir. Kişinin geri kalan hayatı, vereceği bu kararla birlikte birçok taraftan olumlu yahut olumsuz istikamette etkilenebilmektedir. Evlilik ilgisi insanın ömür mühletinin yarıdan fazlasını, hatta bazen üçte ikisine ulaşan bir süreyi kapsayabildiği için, son derece değerli bir karardır. Eş seçimi kararı değerli ve bir o kadar da güç ve karmaşık bir süreçtir. Bu kararla birlikte yol alıp, gelişip değişeceğine, nasıl bir ömür sürdüreceğine ve hatta kimden çocuk sahibi olup, kiminle birlikte çocuk yetiştireceğine karar vermiş olmaktadır. (Şenel, 2004)
Evlilik kurumu insanoğlunun sayısının devamını sağlamaya yönelik bir toplumsal kurumdur. İnsan bu kurum yoluyla kendi jenerasyonunun devamını garantiye almaya çalışmıştır. Birebir vakitte evlilik insanın sistemli yaşamasını ve bunun sonucu olarak da bireylerim toplumsal kurallara uymasını zorlayıcı bir kurumdur. Evlilik kurumu yoluyla kimin ne olduğu, nasıl denetlenebileceği kolaylıkla bilinebilir. Bu değerli kurumun nasıl yaşatılacağı 1970-1990 yılları ortasında tartışılan kıymetli hususlardan biridir. Ailenin öldüğü, hastalandığı v.b. sav edilmiştir.

Evliliğin kurulması konusu son yıllarda irdelenmeye başlayan bir husustur. (Bacanlı, 2002)

Eş seçme ve evlenme, klasik nizamda büsbütün bireyin ilişkin olduğu “ailenin” bir sorumluluğu iken, bugün “bireylerin ferdî sorumluluğu haline gelmiş “görücü” yoluyla evlenme geleneği “bireylerin” bağımsız iradeleri ile eşlerini seçmeleri formülüne dönüşmüştür. Bununla birlikte eş seçme ve evlenme kararı verecek bireylerin içinde yaşadığı toplumun bedellerinden büsbütün bağımsız olarak hür iradeleri ile ferdî olarak karar verdiklerini söylemek epeyce güçtür. Çağdaş toplumlarda bireyler görünürde “özgür” bir seçimle evlendiklerini sanırlar, fakat bu seçimin tam bir özgürlüğe dayandığını söylemek olanaksızdır. Çünkü toplumsal sınıf, statü, eğitim seviyesi, inançları, hayat biçimleri, aile kökenleri üzere birçok toplumsal faktörlerin bireylerin eş seme ve eşe ait nitelikler konusundaki, fikir tercihlerini şartlandırmakta ve “eş seçimini” yönlendirmektedir. Eş seçme çok boyutlu değişkenleri içeren geleceğe yönelik bir karardır. (Özgüven, 2001)

Eş Seçmenin Değeri

Kızlar ve erkeklerin eş seçerken birbirlerinin özelliklerini âlâ tanımaları, evliliği olabilir olup olmayacağı konusunda, şuurlu bir kıymetlendirme yapmaları gerekir.

Evlilikte memnunluk geniş çapta eş seçiminin düzgün yapılmasına bağlıdır. Evlilikte, kişiliklerin farklı, değişik çevrelerden gelmiş iki kişinin birlikte olacağı ve ömrü paylaşacakları gerçeği unutulmamalıdır. Bu nedenle eşler evvel “kendilerini”, sonra “birbirlerini” güzel tanıyıp değerlendirmelidirler. Birbirlerinin şahsî niteliklerin ötesinde, karşılıklı olarak birbirlerinin ömürden, evlilikten, gelecekten ne beklediklerini bilmeli gerçek beklentiler maksatlar üzerinde durulmalı ve en kıymetli, mümkün meseleler evlilikten evvel tartışılmalı ve çözülmelidir. (Özgüven 2000)

Evlilik kararını vermeden evvel kişi kendisini güzel tanıması gerektiğini belirtmiştik, nasıl biri olduğu, ne istediği, nasıl bir hayat düşündüğü konusundaki sorulara hakikat ve net yanıtlar verilmelidir.

Kişinin kendisini tanıması konusunda şu nokta çok değerlidir. Bireyler, ebeveynlerinden öğrendikleri kalıpları birçok vakit gerçek bulmasalar dahi uygularlar. Yani fert ebeveynden gördüğü kalıbı yeterli çözümlemelidir. Yoksa bu durumun tesiriyle ebeveyne çok benzeyen birisini eş olarak seçebilir. Etrafımızda eşler ortasında sıkça duyduğumuz şu kelamlar, bu durumun açık bir göstergesidir.

· Tıpkı anneme/babama benziyorsun
· Annem/babam üzere konuşuyorsun
· Giderek anneme/babam benziyorsun

Bireyler diğerleriyle bağlarında öğrendiği teknikleri seçer. Hatta kendi çocukluğunda bunlara karşı çıkmış da olsa. İşte evlenmeden evvel her fert bu açıdan duygusal olarak ebeveyninden kopmalı onların idaresinde olmaktan çıkmalıdır. (Yılmaz, 2007)
Evlilik öncesinde adayların evlilikle ilgili beklentilerini ölçmesi ne kadar sıkıntı olsa da evlilik ahengin sağlanabilmesi için beklentiler düşünülmeli yakın şahıslarla bu hususta konuşulmalıdır. Evliliği bir kaçış değil başlangıç olarak kıymetlendiren Adler’in “Cinsiyetler ortasında İşbirliği” kitabında bahsettiği evlilik ahengi hakkındaki görüşlerini inceleyelim:

“Evliliği sadece bir kaçış olarak gören genç kızları; tekrar evliliği sadece mecburî bir bela olarak gören bayanları ve erkekler bir düşünün. Cinsler ortasındaki bur gerginlikten kaynaklanan zorluklar, günümüzde devasa boyutlara ulaşmış durumdadır. Bayanın çocukluğundan başlayarak kendisine zorlanan role başkaldırısı ne derece güçlü olursa, ya da tıpkı biçimde erkek kendisine biçilen “ayrıcalıklı” saçmalığına rağmen oynamakta ne kadar ısrarlıysa cinsler ortasındaki çatışma da o derece şiddetli olur.”

“İyi bir evlilik, insanlığın gelecek jenerasyonlarını yetiştirmenin en düzgün yoludur ve evlilikte bu nitelik her vakit göz önünde bulundurulmalıdır. Evlilik sahiden bir vazifedir, kendine has kuralları ve maddeleri vardır; bu yeryüzü kabuğunun sonsuz yasası olan işbirliğini zedelemeden, o kural ve maddelerin bir kısmını benimseyip, bir kısmını reddedemeyiz. Sorumluluğumuzu beş yılla sınırlarsak yahut evliliği bir deneme süreci olarak yorumlarsak, aşkın o içten bağımlığına erişemeyiz. Erkekler yahut bayanlar bu cins mazeretlerle kaçış yolları ararlarsa üstlerine düşen misyonu yerine getirmek için gerekli gücü toplayamazlar. Hayatın hiçbir önemli vazifesinde buna benzeri kaçış yolları aramayız. Sevmek ve sevgiyi sınırlamak bir ortada yürümez.Hiç kimse bir oburunun davranışlarını sonlandıramaz.Glasser (2005) Bir sevgi iştiraki için hangi özelliklerin, gerekli olduğunu biliyoruz. Sadakat, doğruluk, dürüstlük, aralıklı olmamak, kişilik kanıtlamaya çalışmamak…

Şayet insan sadakatsizliğin her yerde geçerli olduğuna inanıyorsa, evliliğe yanlışsız biçimde hazırlanmamış demektir. Her iki eş de kendi hürriyetlerini, kendi bağımsızlıklarını müdafaaya karar verirlerse gerçek bir arkadaşlık bile yürütülemez. Buna yoldaşlık denilemez. Yoldaşlıkta her bahiste hür olmalıyız. Kendimizi işbirliğine bağımlı kılarız.”

Evlilik beklentilerinin kuşkusuz en büyüğü eşlerin ortak ve uyumlu bir ömür sürdürebilme isteğidir. Bağlantılara biraz daha uzaktan bakıldığında göreceğimiz şey, emek vermeden bu paydaşlığın sağlanamayacağı gerçeğidir. Ürkmez ,Ogurtan, (2007)

Eş Seçme Prosedürleri

Birey ömründe en değerli kararlardan biri olan “eş seçimi” pek çok değişken tarafından etkilenmektedir. Bireyin tercihini ve eş seçmeyi etkileyen çeşitli etmenler, eşlerin tercihlerindeki farklara ait tavır ve kıymet yargıları konusunda ülkemizde ve yurt dışında yapılan araştırmalar, Özgüven’in (1994) “üniversite öğrencilerinin evlilik ve eş seçmeye ait tercihleri” konusunda yaptığı araştırma sonuçları aşağıda özet olarak verilmiştir.

Eş seçmeyi etkileyen etmenlerle ilgili araştırma’da Özgüven (1994) öğrencilere kültürümüzün çeşitli bölümlerinde yer alan kimi evlenme teknikleri verilmiş ve kendi tercihlerinin hangisi olduğu sorulmuştur. Bu soruya Ankara’da bulunan beş üniversiteden örnekleme dahil 350 öğrencinin %74’ü “Uzun bir arkadaşlık periyodundan sonra evlenmeyi tercih ettikleri karşılığını vermişlerdir. İkinci sırada %18 ile “mantık evliliği” yer almıştır. “Beşik kertmesi”, “görücü usulü” ve “ilk görüşte beğendiği birisi ile” üzere seçeneklere verilen karşılıkların frekansı ise çok düşük çıkmıştır. Cinsiyet kümelerine bakıldığında kız ve erkeklerin tercihlerinde bir paralellik bulunmakta, cinsiyet farkı olarak erkeklerin %13, kızların ise lakin %3 kadarı klâsik eş seçme prosedürlerini benimsemesi dikkat caziptir.

Evleneceği kişi ile tanışma halleri ortasında “aynı mahalleden yahut köyden olma”, “konut yakınlığı” üzere “mekan yakınlığı” faktörü tanışma nedenleri ortasında en başta gelmektedir. Tanışma ve Evlenme prosedürü olarak “flört” etmekte epey yaygındır. Keimer’in (1971) flört konusundaki çalışmasına nazaran benlik hürmeti yüksek kızlar daha çok flört etmekte (%71) ve yüksek tahsilde flört eden kızlar, etmeyenlere nazaran, daha erken evlenmektedirler.

Ülkemizde Kayadibi (1992) tarafından yapılan bir araştırmaya nazaran de akademisyen olan bayanların %95’i flört ederek evlenmelerine karşı gecekondu bölgesindeki yaşayan bayanların yalnızca %31’i bu çeşit bir evlilik yapmışlardır.

Koçinoğlu (1971)’nun yaptığı bir araştırmaya nazaran de üst sosyo-ekonomik seviyedeki bireylerin çoğunluğu “anlaşarak” evlenmelerine rağmen daha alt sosyo-ekonomik seviyedekiler çoğunlukla “görücü” metodu ile evlenmektedirler. Bir öbür araştırmada deneklerin %75’i flörtü genç bu kız ile erkeğin birbirini tanıması için gerekli olduğunu belirtmişlerdir. (Esmer, 1991)

Ankara, Oran Semtinde oturan aileler üzerinde yapılan bir araştırmada da bayanların %71’inin ve erkeklerin ise %79’unun flörtle evlendikleri belirtilmiştir. (Küçükkaragöz 1979).
Flört etme durumun bireylerin sosyo-ekonomik seviyeleri ile ilgili olduğu kadar sosyo-ekonomik faktörlerden biri olan, tahsil seviyesi ile de çok yakından irtibatlı olduğu saptanmıştır. Tahsil seviyesi orta öğretimin altına düştüğünde, flört azalmakta, tahsil seviyesi yükseldikçe artmaktadır. Hayatını büyük kentlerde sürdürenlerde flörtle ait tavır ve eğilimler artmakta yerleşim yeri küçüldükçe azalmaktadır. (Ünal, 1996)

Evlilik ve Eş Seçimi İle İlgili Bilgi Kaynakları

Araştırmada öğrencilere “evlilik ve eş seçme ile ilgili bilgileri hangi kaynaklardan edindikleri sorulmuş, “aile”, “arkadaş”, “yazılı kaynaklar” ve “diğerleri” üzere seçenekler verilmiştir. Öğrencilerin evlilikle ilgili bilgileri edindikleri kaynaklar ortasında %35 ile “arkadaş çevresi” ile sırayı almış, bunu, %23 ile “yazılı kaynaklar” ve %21 ile “aile” yanıtı izlemiştir.

Eş seçimine ait kaynak tercihlerine ait yanıtlar cinsiyete nazaran incelendiğinde, evlilikle ilgili bilgi kaynağı olarak, erkeklerde “arkadaş çevresi” ile “yazılı kaynakların”, kızlarda ise, “arkadaş grubu” ve “ailenin” başta geldiği, kızların erkeklere nazaran aile etrafını daha çok ve yazılı kaynakları daha az tercih ettikleri anlaşılmıştır. Her iki cinste de “arkadaş grubu” bilgi kaynağı olarak birinci sırayı almaktadır. (Özgüven 1994)
Amerikan kültüründe 30 yıldır eş seçimi konusunda çalışan Waren’in sıraladığı özelliklerin toplumdan topluma ve birebir toplumda da vakit içinde değişebileceği unutulmamalıdır. Eş seçimi ile ilgili olarak, yarım asırdan fazla bir mühlet içinde yapılmış bir araştırma eş seçiminde değerli olan önceliklerin vakit içinde ve kültürden kültüre değiştiğini göstermektedir. Bu araştırmaya 1939’da başlanmış. ABD’nin farklı bölgelerinde 1956, 1967, 1977, 1984-1985 ve 1996 yıllarında tıpkı ölçeğin uygulanması ile devam edilmiştir. 57 yıl boyunca süren bu araştırmada eş seçimine ait önceliklerde birçok değişik olduğu saptanmıştır. Bu değişiklikler şu formda sıralanmaktadır.
· Her iki cinsiyetin de fizikî çekiciliğe verdiği ehemmiyet artmış.
· Her iki cinsiyetin de (özellikle erkeklerin) maddi imkânlara verdikleri kıymet artmış.
· Her iki cinsin de karşılıklı olarak birbirini cazip bulmaya ve sevmeye verdiği ehemmiyet artmış.
· Âlâ yemek yapma ve konut bakımı hususlarına verilen kıymet azalmış (Buss, Shpackelford Kirkpatrick ve Larsen, 2001)

Bu araştırmanın ortaya çıkardığı öteki bir bulgu da eş seçimine ait önceliklerde bölgesel farklılıkların da olduğudur. Örneğin Teksas bölgesinden olanların bekârete ve misal dini inançlara sahip olmaya verdikleri ehemmiyetine daha fazla olduğu görülmüştür. Ayrıyeten erkeklerin, eşlerinin fizikî çekiciliğe sahip olmasına verdikleri ehemmiyet bayanlardan daha fazla, bayanların da eşlerinin sahip olduğu maddi imkanlara verdikleri ehemmiyet daha fazla bulunmuştur. Eş seçimi tercihlerine ait emsal bulgulara South’un (1994) 19-35 yaş ortasındaki 2214 bekarla yaptığı araştırmada da rastlanmaktadır. (Şenel, 2004)

Eş seçme sürecinin bir boyutu olarak öğrencilere “evlenecekleri kimseyi kimin seçmesi gerektiği” sorusu yöneltilmiştir. Bu soruya verilen seçeneklerden “kendim” yanıtı %80 ile birinci “aile ya da başkaları” seçeneği ise %20 ile ikinci sırada yer almıştır. Karşılıklar cinsiyete nazaran incelendiğinde “evleneceğim kişi kendim seçerim” yanıtı erkeklerin %81’i kızların ise %78’i tarafından tercih edilmiştir. Fakat kızların, evlenme kararının erkeklere nazaran aileleri ile daha çok paylaşma eğiliminde olduğu anlaşılmaktadır. (Durmazkul 1991, Özgüven 1994)

Bacanlı (2002), eş seçimini, evrim niyetine nazaran, insanın bugünkü eş seçimi stratejileri onun geçirmiş olduğu tarihî evrimin bir sonucudur. Bu evrim sonucunda erkek ve bayanlar birebir stratejiler geliştirmek zorunda kalmışlardır. Buna nazaran, erkekler tarih boyunca öğrenmişlerdir ki, verimli olan bayanlarla eşlenebilenler soyadlarını sürdürmekte, verimli olmayan bayanlarla eşlenenler, soyadlarını sürdürememektedirler. Ayrıyeten tekrar öğrenmişlerdir ki, bayana yatırım yapmanın yanı sıra onu diğerlerinin da birebir bayana yaptırım yapması kimin soyunu sürdüğünü meçhul bırakmaktadır. Bu yüzden erkek verimli olduğu düşünülen bir bayana sahip olmalı ve onu diğerlerinden korumalıdır. Bu karşılık bayanlarda öğrenmişlerdir ki, bayan kendisine ve doğacak çocuğa bakabilecek, onları bırakıp gitmeyecek bütün servetini onlara adayacak bir erkekle eşleşmeye çalışmalıdır. Zira tarih göstermiştir ki, yoksul ve güvenilmez erkeklerle eşlen bayanlar sefil düşmüşler ve hem kendilerini hem de çocuklarını hayatta tutmayı başaramamışlardır. (Buss, 1994, 1989; Buss & Barnes 1986)

İkinci olarak, yeniden erkekler öğrenmişlerdir ki sağlıklı olan bayanlar, fizikî açıdan cazip olan bayanlar verimli olmaktadır. Ayrıyeten bekaret, bayana diğerlerinin (henüz) yatırım yapmadığının bir göstergesidir. Bu yüzden erkek alımlı, sağlıklı ve bakire kızlarla evlenmeye çalışacaktır. Buna karşılık bayanlar da öğrenmişlerdir ki, ekonomik açıdan gelecek vat eden, olgun, zeki, eğitimli, sağlıklı erkekler eşleşmeye daha uygundur. Erkeğin ekonomik durumunun uygun olup olmadığı ve bayana yatırım yapma hazır olup olmadığı erkeğin bahtsızlığına (evli / nişanlı olmamasına) ve ekonomik güç şovlarına (pahalı ikramlar alması, giyim-kuşamının kalitesi) bakılarak anlaşılabilir. Zeki ve “okumuş” olan erkeklerin de bir biçimde gelecekle ilgili “umut vaat ettikleri” görülmüştür. Bu akıl yürütme erkek ve bayanların eş tercihleriyle ilgili şu sonucu doğurmaktadır. Erkekler bayanların fizikî çekiciliklerine, bayanlar erkeklerin mal varlıklarına bakmaktadır. (Buss, 1994, 1989)

Türk Aile Yapısı araştırması’nda (SPGM, 1993) evli, eşi ölmüş, boşanmış ve farklı yaşayan kimselere yöneltilen “kiminle evleneceğinize kim karar vermişti” sorusuna örneklemdeki bireylerin %52’i “ailesi” %23’ü “eşimle anlaşarak”, %20’i “kendim”, %4’ü “akrabalar” karar verdi halinde cevaplamışlardır. Kiminle evleneceğinize kim karar vermişti sorusuna verilen yanıtlar, bireylerin tahsil seviyeleri ile karşılaştırıldığında, tahsil seviyesi yükseldikçe “eşimle anlaşarak” karar verdik diyenlerin oranı da artmaktadır. Eş seme konusu “cinsiyet”e nazaran incelendiğinde kendi karar verene ve eşi ile anlaşarak karar vereme erkek oranını, bayanlara nazaran daha yüksek olduğu, buna karşılık ailenin ve akrabaların karar vermesi durumunun bayanların eş seçiminde daha tesirli olduğu dikkat çekmektedir. Tekrar tıpkı mevzuya “yaş kümeleri açısından bakıldığında 40 yaşın altındaki genç nüfus oranında eşimle anlaşarak karşılığını verenlerin, orta yaşlı (40-50 yaşlar arası) kümede ise ailem karar verdi karşılığını verenlerin ağırlaştığı görülmüştür. (Özgüven, 2001)

Eş Seçiminde Ailenin Rolü

Araştırmada, üniversite öğrencilerine, “Eş seçiminde ailenin rolü ne olmalı” sorusu sorulmuş, verilen seçeneklerden “Ailenin görüşü alınmalıdır” karşılığı %89 ile birinci sırayı almıştır. “Aile karışmamalı” karşılığı %14 ile ikinci ve “Evlenme kararını aile vermeli” yanıtı ise %1 ile en sonda gelmiştir.

Eş seçimine “kim karar vermeli” ve “ailenin rolüne” ait iki soru birlikte değerlendirildiğinde, öğrencilerin evlenme kararını büyük bir çoğunlukla kendilerinin vermesi gerektiği, fakat ailenin görüşünün de alınmasının uygun olduğu kanısında birleştikleri görülmektedir. Evlenme kararına ailenin karışıp karışmaması konusunda kız ve erkeklerin karşılıklarında paralellik görülmektedir. (Özgüven 1994)
Evlilik kararında ailenin tesiri dolaylı ve direkt olarak ele alınabilir. Dolaylı yoldan tesir, çocukluk periyodunda yaşanan olayların biçimi verdiği fikir ve davranış kalıplarıyla gerçekleşir. Bayanın erkek, erkeğinde bayan modeliyle ilgili davranış ve fikir kalıplarını daha çok anne ve baba şekillendirir. Örneğin, bir kız çocuğunun babası ya da ağabeyi ile kurduğu bağ, beyninde bir erkek modeli oluşturur. Bu model onun karşı cinsle ilgili tutumunu tesirler. Evlilik kararında da, kişinin karşı tarafta aradığı özellikler ve ondan beklentilerini anne ya da baba merkezli niyet ve davranış kalıpları belirler. Fakat bu dolaylı tesir gerçekçi değildir. Zira evlenilecek kişi ile anne ya da babanın tıpkı kişiliğe sahip olması mümkün değildir.

Evlilik kararında ailenin direkt tesiri ise, anne babanın çocuğunun yanlışsız kararı vermesini istemesinden onun bu değerli kararı konusunda sorumluluk hissetmesinden kaynaklanır. Klâsik aile yapımızda çocuğun “yuva kurmasını sağlamak” anne babanın hem maddi hem de manevi misyonu olarak algılandığından, evlilik sürecinde aile değerli bir rol üstlenir. Bu nedenle anne baba çocuğun kiminle evleneceği konusunda kelam sahibi de olmak ister. (Tarhan, 2006)

Eş Seçimi İçin En Yeterli Ortam

Eş seçme sürecinin bir başka boyutu, olan imkanların elverişliliği konusuna ait olarak öğrencilere “Eş seçimi için en uygun ortam” sorulmuş, verilen seçenekler ortasında %44 ile “Genelde arkadaş çevresi” birinci sırayı almıştır. Bunu, %25 ile “Üniversite etrafı, %18 ile “Aile çevresi” ve %13 ile “İş çevresi” yanıtları izlemiştir.

Soruyu cevaplandıranların arkadaşlarının birçoklarının üniversite içinde ve dışında olabileceği düşünülürse, yaklaşık üçte ikisinin (%69) üniversite yıllarını kapsayan periyottaki arkadaşlık ortamının eş seçmek için güzel bir ortam oluşturduğu görüşünde oldukları anlaşılmaktadır. Eş seçimi için uygun ortam konusu cinsiyete nazaran incelendiğinde, kız ve erkeklerin eş seçme konusunda “Arkadaş” ve “Üniversite” etrafının en güzel ortam olduğunda birleştikleri, lakin, erkeklerden farklı olarak kızların (%12) aile ortamını seçtikleri aileye daha çok bağlandıkları görülmektedir. (Özgüven 1994).

Seçilecek Eşde Aranan Nitelikler

Üniversite öğrencilerinin eş olarak düşündükleri şahısta aradıkları nitelikler hakkında bir dizi soru yöneltilmiş ve alınan yanıtlar aşağıda özet olarak verilmiştir.

Eş Seçiminde Aranan Fiziki ve Maddi Nitelikler

Evlenilecek kişinin fizikî özellikler kapsamında uzunluğu, kilosu, beden yapısı ve yüz hoşluğuna ait değerlendirmeler yapılır.kişinin evlenmeyi düşündüğü kişinin fizikî özelliklerini nasıl bulduğu beğenip beğenmediği de son derce kıymetlidir.Çünkü bu durum o şahsa hissedilenlerin yanı sıra o kişinin yanında hissedilenleri de etkileyecektir.Araştırma sonuçlarında da görüldüğü üzere evlenilecek kişinin fizikî imgesi , bilhassa erkekler tarafından vazgeçilemez bir öncelik olarak algılanmaktadır.Şenel (2004)

Araştırmada, öğrencilere, seçenekleri eş ile ilgili olarak beş nitelik verilmiş, bunlardan en kıymetli gördükleri üç tanesi işaretlemeleri istenmiştir. Verilen seçeneklerden birinci sırayı %33 ile “Eşin eğitim düzeyi” almış ve bunu %20 ile “fiziki görünüm”, %20 “Sağlık durum”, %16 ile Eşin ekonomik durumu” ve en sonunda da %11 ile “Yaş farkı” izlemiştir. Bu soruya verilen yanıtlar cinsiyete nazaran incelendiğinde “Eğitim düzeyi” kız ve erkeklerde birinci sırada yer almıştır. Erkeklerde “Fiziki görünüm” kızlarda ise “Ekonomik durum” ikinci sırayı almış, “sağlık” her iki cins için de üçüncü sırada belirtilmiştir. Bu birinci üç sırayı erkeklerde, sıra ile “yaş farkı” ve en sonda da “ekonomik durum” kızlarda ise “fiziki görünüm” ve “Yaş farkı” izlemiştir. Kızlarda “Ekonomik durum”un, erkeklerde ise “Fiziki görünüm”ün ikinci sırada yer alması cinsiyet farkları olarak dikkat çekmektedir.
İlgili bahiste yapılan öteki kimi araştırmalarda yeterli bir evliliğin oluşturulabilmesi için “eşe sadakat” ve “mutlu bir cinsel yaşam” en kıymetli bedeller ortasında gösterilirken, sevgi, aşk, dini kıymetleri paylaşmak ve ekonomik etkenlerin daha az değerli olduğu vurgulanmıştır. Erkeklerin çoklukla çalışan bir bayanla evlenmek istedikleri ve eşlerin evlilik öncesi bağları konusunda kızlara oranla daha hassas davrandıkları saptanmıştır. (Esmer, 1991)

Üniversite öğrencileri üzerinde yaptığı bir araştırmada, Townsend (1989) kızların kendilerinden daha “düşük”, erkeklerin ise “daha yüksek” sosyo-ekonomik seviyedeki şahıslarla evlenmek istediklerini belirtmektedir. Ülkemizde araştırmalarda ise bunun aksi sonuçlar elde edilmesi kültürel farkların varlığını düşündürmektedir. Birebir araştırmada erkeklerin %85’i kızların ise %30’u fizikî çekiciliğin eş seçiminde kıymetli bulduklarını belirtmişlerdir.

Eş Seçiminde Tercih Edilen Kişilik ve Karakter Özellikleri

Öğrencilerin eş tercihlerinde aradıkları kişilik ve karakter özellikleri ile ilgili bir öteki soruda yedi seçenek verilmiş, bunlardan kıymetli buldukları üç adedini işaretlemeleri istenmiştir. Verilen yanıtlarda “Sevgi” %29 ile birinci sırayı almıştır. Öteki seçenekler ise yüzdelik sırasına nazaran “Dürüstlük” (%24), “Hayat Görüşü” (%13), “Sosyo-Kültürel Yakınlık” (%12), “İnanç Birliği” (%11), “Eşlerin Kişilik özelliklerindeki benzerlik” (%10) ve en sonda “Siyasi Görüş” (%1) olarak sıralanmıştır.

Tercih edilen kişilik ve karakter özellikleri sorusuna verilen yanıtlar, cinsiyete nazaran incelendiğinde, kız ve erkeklerde “Sevgi” ile “Dürüstlük” birinci sırayı almıştır. Fakat ortadaki sıralarda cinsler ortasında farklar görülmüştür. Erkekler üçüncü sırayı “İnanç Birliği” kızlarda ise “Sosyo-Kültürel yakınlık” her iki cinste dördüncü sırada “Hayat Görüşü” ve son sırada da “Siyasi görüş” yer almıştır. (Özgüven 2000)

Eşini tercih nedenleri ve özelliklerle ilgili bir öteki araştırma da eş seçim nedeni olarak “mutlu olduğun ve sevgiyi paylaştığım için” diyenlerin oranı %51, “kişiliğimiz uyuştuğu için” diyenler %26 seviyede olan kızlar, alt sosyo-ekonomik seviyedeki kızlara oranla eşlerini daha yüksek oranda “kişilik uyuşması” nedeniyle seçtiklerini söylemişlerdir (Ünal, 1996)

Eş Seçiminde Kişinin Sosyo-Ekonomik Durumu

Eş seçimini etkileyen etmenler araştırmasında Özgüven (1994) öğrencilere, “eş olarak seçecekleri kişinin sosyo-ekonomik durumunun nasıl olmasını istedikleri sorulmuştur. Verilen karşılıklarda öğrencilerin %50’si seçeceği eşin sosyo-ekonomik seviyesinin “kendisinin ki kadar” olmasını %28’i kendisinden daha yüksek olmasını tercih ettiklerini %22’si ise kendileri için “önemsiz olduğunu belirtmişlerdir. Soruya verilen yanıtlar erkek ve kızlara nazaran incelendiğinde, kızların %41 seçeceği erkeğin sosyo-ekonomik durumunun “kendilerinkinden daha yüksek” olmasını tercih ederken, erkeklerin fakat %13’ü bu tercihi benimsemişlerdir. Erkeklerin %54’ü eş olarak seçecekleri kızın sosyo-ekonomik durumunun “kendisininki kadar ya da daha az” olmasını istemişlerdir. Erkeklerin %33’ü eş seçiminde sosyo-ekonomik seviyenin “önemsiz olduğunu belirtirken, kızların fakat %11 bu görüşe katılmışlardır.

Saygılı (2004) Eş seçiminde maddi takviye ve ekonomik inanç konusunda eşlerin birbirlerini mağdur etmemeleri, karşılıklı konuşarak iki tarafı da mutlu eden bir yol bulmaları gerektiğini belirtmiştir.

Görüldüğü üzere, kızlar seçeceği eşin sosyo-ekonomik seviyesini değerli görmekte ve yüksel olmasını istemekte, erkekler de bir ölçüde önemsemekle birlikte, sosyo-ekonomik seviyesi kendilerinki kadar ya da daha az olmasını tercih etmektedirler. Genel bir eğilim olarak eş seçiminde “yaş ve eğitimin” tesiri birlikte incelendiğinde, gençlerin kültürel, eğitimsel niteliklere yaşlı ve eğitim seviyesi düşük bireylerin ise ekonomik niteliklere daha fazla değer verdikleri gözlenmektedir. Kızlar eşlerinin eğitim seviyesinin kendileriyle eşit yahut daha yüksek olmasını istemektedirler. (Özgüven 1994)
Diğer bir araştırmada da, eş seçiminde sosyo-ekonomik değişkenlerle ilgili olarak öğrencilere “ekonomik bağımsızlığını şimdi elde etmemiş şahıslar evlenmeli midir? Halinde soru yöneltilmiştir. Bu soruya genelde öğrencilerin %78’i ekonomik bağımsızlığa ulaşmayan bireyler evlenmemelidir. %22 ise evlenebilir halinde yanıt vermişlerdir. Yanıtlar cinsiyete nazaran değerlendirildiğinde ise kızların %81’i erkeklerin ise %75’i bu soruyu “Hayır” halinde cevaplandırmışlardır. Genelde her iki cins ve bilhassa kızlar ekonomik bağımsızlığa ulaşamayan şahısların evlenmesinin yanlışsız olmadığı görüşünde birleşmektedirler. (Özgüven 2000)

Eş Seçmede Bireyin Eğitim Seviyesi

Evlenilecek kişi ile emsal yahut yakın eğitim seviyesine sahip olmak da eş ortasında ki mutabakat ve ahenk için son derce gerekli özelliklerden biridir.Kişilerin eğitim seviyelerinin yakınlığı onların zihinsel kapasitelerinin, olayları ele alış biçimlerini ve verecekleri kararların da daha misal ve uyumlu olmasını sağlayacaktır.Şenel (2004)
Bir sosyo-ekonomik ve kültürel değişken olarak öğrencilere “Evlenecekleri kişinin eğitim seviyesinin nasıl olması gerektiği” sorulmuş ve dört seçenek verilmiştir. Öğrencilerin %63’ü seçecekleri eşin eğitim seviyesinin “Kendilerininki ile birebir düzeyde” olmasını tercih etmişlerdir. Geri kalan öğrencilerin %19’u kendilerininkinden daha “düşük”, %19’u “önemsiz” olduğunu, %18’i ise “kendi tahsil seviyelerinden daha yüksek” olmasını tercih etmişlerdir. Yanıtlar cinsiyete nazaran incelendiğinde, kızların %91’i erkeklerin ise %70’i seçeceği eşin eğitim seviyesinin “Kendilerininki kadar” ya da “daha yüksek” olmasını tercih etmişlerdir. Eşinin eğitim seviyesini “kendisininkinden daha yüksek” olmasını isteyen erkekler %1 iken kızlarda bu oran, %32’dir.

Eşlerin eğitim seviyesinin farklı olmasının evlilik üzerindeki tesirinin ne olacağı konusunda sorulan tamamlayıcı bir soruya, öğrencilerin %76’sı “eşler anlayışlı şahıslarsa keyifli olabilirler” %24’ü ise “Böyle bir evliliğin yürümeyeceği” görüşlerini söz etmişlerdir. Tıpkı soruya verilen yanıtlar cinsiyete nazaran değerlendirildiğinde erkeklerin %84’ü eşler anlayışlı olurlarsa memnun olabilirler derken, kızların lakin %68’i bu görüşü paylaşmışlardır. Kızların %32’si erkeklerin %16’sı evliliğin yürüyemeyeceği görüşünü tabir etmişlerdir.

Evlenmek isteyen iki kişinin eğitim seviyeleri ortasında çok fark olması, ilgi, muhtaçlık ve arkadaşlık üzere alanlarda da farklı olmaları sonucunu doğurmaktadır. Ayrıyeten eşlerin irtibat kurma ve bireyler ortası ilgileri yöneltme maharetleri de epeyce farklı olmakta, eşlerin bağlantı kurmalarını güçleştirmektedir. Aslında bireylerin eğitim seviyesi eğitim için verdiği yıllar ve aldığı diplomalar ile sırlandırılamayacak ise de, “yapılan araştırmalar eğitim seviyelerindeki istikrar ile evlilikteki memnunluk ortasında çok yakın alaka olduğunu ortaya koymaktadır.”

Eş Seçmede Bireylerin Yaşları

Evlilik ve eş seçimi üzere kıymetli bir karar kelam konusu olduğunda “doğru kişi’’ kadar “doğru zaman” faktörü de kıymet teşkil ediyor… Kişinin, gerek ferdî gerekse yaşamsal manada evliliğe hazır olması gerek…

Evlilik kararının ne manaya geldiğini idrak edebilecek ve evliliğin getirdiği sorumlulukları taşıyabilecek yaş ve olgunlukta olmak kıymetli ögelerin tahminen de birincisi. İstatistiklere nazaran, erken yaşlarda verilen evlilik kararının sıhhatsiz ve isabetsiz olma riski yüksek !10’lu yaşlarında evlenen çiftler, 20’li ve 30’lu yaşlarda evlenen çiftlere nazaran yaklaşık 3 kat fazla boşanma riski taşıyor. Birebir vakitte, 21-22 yaşlarında evlenenlerde, 25-26 yaşlarında evlenenlere kıyasla 2 kat fazla boşanmaya rastlanıyor.

Eş seçmede değerli sayılan bir öbür boyut olarak, öğrencilere “Evleneceğiniz kişinin yaşı size nazaran nasıl olmalı?” biçiminde bir soru sorulmuş ve dört seçenek verilmiştir. Seçeneklere verilen yanıtların %41’i, “seçeceğim kişinin yaşı benimki kadar olmalı” yanıtında toplanmış, bunu %35 ile “yaşı benden büyük” ve %11 ise “benden küçük” cevaplan izlemiştir. Öğrencilerin %13’Ü ise eş seçmede yaşın kıymetsiz olduğunu tabir etmişlerdir. Erkeklerin %20’si ve kızların %13’ü ise eş seçmede yaşın değersiz olduğu görüşünü belirtmişlerdir. Yaş konusunu tamamlayıcı bir öteki soruda, “ideal evlenme yaşını” kızların %60’ı ve erkeklerin %48’i, 21-25 yaşlan olduğunu belirtmişlerdir (Özgüven 1994).

Eşler Ortası Yaş Farkı

Ekseriyetle erkeğin, yaşının bayandan birkaç yaş daha büyük olması olağan kabul edilmekle birlikte, eşlerin, kadın-erkek her iki istikamette de ortalarında birkaç yıllık fark olması büyük tehlike olarak düşünülmemektedir. Lakin, eşler ortası yaş farkı 10-15 yılı geçerse, evlilik bağlarının tehlikeye girme mümkünlüğü artabilir. Buna rağmen yaş farkı her durumda ve herkes için kesinlikle bir tehlike olarak kabul edilmemektedir.
Erken yaşta, maddelerin tayin ettiği yaşa erişmeden evlenmeler ekseriyetle sorun yaratmaktadır. Eş seçimine temel olan paha ve beklentilerin, şahısların zevkleri, evlilikten beklediği gayeler, hayat ideolojileri kararlı hale gelmeden yapılan erken yaşlardaki evlilikler, sonraları çok şey değiştiği için uzun ömürlü olma talihi epeyce düşük olmaktadır. Erken evlilikler ile eşler ortasında on yılı aşan yaş farkı olan evliliklerin sorunlu olma mümkünlüğünün yüksek olabileceği kabul edilmektedir.

Eş Seçmede Bireylerin Fiziki Hoşluğu

Eş seçmenin kıymetli bir boyutu sayılan “Fiziki yapı ve güzellik” konusu ile ilgili olarak gençlere “eş olarak seçecekleri kişinin fizik hoşluğu hakkındaki tercihleri” sorulmuş ve dört seçenek verilmiştir. Toplam olarak öğrencilerin %53’ü “kendisi kadar güzel” olmasını tercih ettiklerini, %21’i hoşluğun eş seçmede “önemsiz” olduğunu, %20’si “kendisinden daha güzel” olmasını ve %6 kadarı da “kendisinden daha az hoş olmasını” istemişlerdir. Fiziki hoşluk konusu, cinsiyete nazaran incelendiğinde erkeklerin %75’i ve kızların ise %71’i eşlerinin “kendileri kadar ve daha güzel” olmasının istemişlerdir. Erkeklerin %18 ve kızların ise %24’ü eş seçiminde fiziki hoşluğun “önemsiz” olduğunu belirtmişlerdir(Özgüven 1994).

Bu sonuçlara nazaran, erkek ve kızların her ikisi de yaklaşık dörtte üç oranında eşlerinin hoş olmasını istiyorlar, lakin, erkekler kızlardan biraz daha çok eşlerinin hoş olmasını kıymetli buluyorlar. Üniversite öğrencileri üzerinde yapılan bir diğer araştırmada da, ülkü eş özellikleri ortasında “güvenilir olmak”, “zeki olmak” ön sıralarda yer alırken “cazip görünüşün” daha az önemsendiği belirtilmiştir (Bilen, 1983).

Eş Seçmede Dini İnanç

Tarafların dini inançlarının eş seçmede ne derecede değerli olduğuna ait soruya toplam öğrencilerin %86’sı “çok önemli” ve “kısmen önemli” ve %14’ü ise “önemsiz” olduğu yanıtını vermişlerdir. Dini inancın değeri konusu cinsiyete nazaran incelendiğinde erkekler eş seçmede dini inancı %82, kızlar ise %89 oranında “önemli ve kısmen önemli” olarak belirtmişlerdir. Erkeklerin %18’i ve kızların ise %11’i eş seçmede dini inancın “önemli olmadığını” söz etmişlerdir. Eş seçmede dini inancın her iki cins içinde kıymetli bir boyut oluşturduğu ve kızların bu bahiste daha konservatif bir tavır içinde olduğu, evlenecekleri kimsenin dini inançlarının kendilerinkine emsal olmasını tercih ettikleri görülmektedir.

Eşlerin dini inançları ortasındaki farklılık ailenin memnunluğunu etkileyebilir. Zira dini inanç farkları eşlerin tavırlarını, yeme, içme ve eğlenme hallerini hayat kurallarını bilhassa çocukların dini eğitimlerini tesirler, çocukların göreceklerini din eğitimi ana-baba ortasında tartışmalı hale gelir. Dini bu farklılıkların kurulan evliliklerin memnunluğunu da etkilemeyebilir.

Eş Seçiminde Bekaret Konusu

Araştırmada, “evlenme kararı verirken bekâret konusu sizce kıymetli midir?” sorusuna toplam öğrencilerin %66’sı, evlenme kararı verirken “bekaret” konusunun farklı derecelerde de olsa kıymetli olduğunu %34’ü ise bekaretin kıymetsiz olduğunu söz etmişlerdir.

Bahis cinsiyete nazaran incelendiğinde erkeklerin %37’si ve kızların ise %30’u bekaret konusunu değerli bulmuşlardır. Bekâret konusunun erkekler tarafından daha değerli bulunduğu görülmektedir (Özgüven 1996).

Eşte Aranan Niteliklerin Kararlılık Seviyesi

Üniversite öğrencilerinin, eşlerin de aradıkları yedi şahsî özelliğin sıralarında değişiklik olup olmadığını araştıran Hudson (1967) 28 yıl için de bu özelliklerin hiç değişmediğini saptamıştır. Bu temel özellikler, “güvenilir karakter”, “dengeli olmak”, “duygusallık”, “sevimli mizaç”, “karşılıklı çekicilik”, “sağlıklı oluş”, “yuva ve çocuk isteği” ve “zarafet ve inceliktir”. Bu kişilik özellikleri 1939 ile 1967 yılları ortasında geçen 28 yıl içinde, farklı yıllarda üç araştırma üzerinde, yapılmış, eşde aranan bu niteliklerin değer sıralarında, dikkate bedel bir değişiklik görülmemiştir.

Ülkemizde Başaran’ın (1984) yaptığı araştırmada “ideal eşin sahip olduğu nitelikleri” incelenmiş, ülkü eş olarak erkeklerin bayanda aradığı nitelikler ise “ahlak, karakter, hoşluk, yeterli huy”, bayanların ise “ahlak, karakter, uygun bir meslek ve uygun huy”un ülkü eşte bulunması gereken değerli nitelikler olarak bulunmuştur. Eş seçimini etkileyen etmenler araştırmasında da ,Özgüven (1994) genel çerçevesi tarafından emsal sonuçlar elde edilmiştir. Araştırmalarda “ideal eşte” aranan özelliklerin değer sırası hayli benzerlik göstermekle birlikte, kültürler ortası farklılıktan erkek ve bayan olarak cinsiyetler ortasında farklılıklardan ötürü ehemmiyet sırasının değişmesi doğal sayılmaktadır.

Ailelerin Çocuklarının Eşlerine Ait Tercihleri

Ailelerin çocuklarının eşlerinde bulunmasını istediği nitelikler konusunda, Toplumsal Planlama Genel Müdürlüğünün (1993) yaptığı bir araştırmada, aileler tarafından belirtilen nitelikler TABLO 4.1’de verilmiştir.

TABLO 4.1

Ailelerin çocuklarının evleneceği bireyde aradığı özellikler

Değer Sırası

Nitelikler

Yüzdelik

(1)

Esaslı bir aileden olması

%42

(2)

Güzel bir meslek ve iş sahibi olması

%41

(3)

Dinine bağlı ve ahlaklı olması

%29

(4)

Çalışkan ve maharetli olması

%28

(5)

Tahsilli olması

%27

(6)

Tıpkı siyasi görüşte olması

%21

(7)

Güçlü olması

%13

(8)

Hoş, güzel olması

%03

Sonuç ve Teklifler

Eş seçimini etkileyen etmenlerle ilgili pek çok araştırma yapılmıştır.Bu araştırmalar cinsiyetlere nazaran ayrılmış , bireylerin v erdiği yanıtlar kategorilere ayrılmıştır.Her insanın fikir yapısı evlilik ile ilgili kanıları birbirinden farklıdır.Bu yalnızca eş seçimi için değil her vakit böyledir.Eş seçimi konusu da titizlikle incelenmesi gereken bir husustur.Biraz öncede söylediğim üzere pek çok araştırma yapılmış teklifler ortaya konulmuş lakin yaşantımızda bizi yargılamayan, yada değişmemizi istemeyen birisiyle olmak kendimizi pek âlâ hissetmemizi sağlayacağını düşünüyorum

Kaynak Site İsmi
Tabip Takvimi
https://www.doktortakvimi.com/blog/es-secme-surecini-etkileyen-etmenler