Çocuklarda Kayıp ve Yas

a sevdikleri,  bağlandıkları bir objenin kaybı da olabilir. Bu üzere durumlarda çocuklarda yas yansıları gösterebilirler. Ben bu yazımda daha çok sevdikleri birini kaybeden çocukların yas reaksiyonuna ve vefat temasına değineceğim. Lakin bahsettiğim başka kayıpların da yeniden yas reaksiyonlarının verilmesine neden olabileceğini unutmamalıyız. Bu yansıların ve bu sürecin çocuklar tarafından nasıl yaşanabileceğini bilmek, bu periyotta onlara daha yanlışsız yardımcı olabilmemizi sağlayacağı üzere bu devri daha az hasarla atlatmalarını da sağlayacaktır. Maksadımız bu devirde çocuğun hiç ziyan görmemesini sağlamak için gerçeklerden uzaklaştırmak ya da gerçekleri çarpıtarak anlatmak olmamalıdır. Zira hayatı boyunca onu bir fanusta tutup yaşanabilecek mümkün olaylardan uzak tutup hiç ziyan görmemesini sağlayamayız. Amacımız çocuğumuza bu durumu yaşına uygun anlayabileceği halde anlatmak, gerçekleri kabul edebilmesini sağlamak ve bunlarla başa çıkma marifetlerini kazandırarak en az ziyan görmesi olmalıdır.

Küçük çocuklar için mevt ne demektir? Ben bunu anlatabilmek için öncelikle bebeklerdeki devamlılık algısından bahsetmek istiyorum.  Nesne sürekliliği halinde tabir edilen bu algı Piaget’e nazaran bir objenin duyularımız dışında da olsa var olduğunu bilme marifeti manasına gelir. Bir kişinin bize yanlışsız yürüdüğünü, elimizdeki kahve fincanını alıp mutfağa götürdüğünü düşünelim. Bu kişiyi ve fincan göremediğimizde artık onların yok olduğunu mu düşünürüz. Hayır.  Görmesek, duymasak ve dokunmasak bile bu objenin ve kişinin zihnimizde bir yeri vardır. Onların yanımızda, gözümüzün önünde olmasalar da var olmaya devam ettiğini biliriz. Bu marifet yaklaşık biz 8 aylıkken gelişir. Bundan öncesinde ise objeyi yahut kişiyi göremediğimiz, duyamadığımız, hissedemediğimiz durumlarda ise yok olarak algılarız. Lakin geliştirdiğimiz obje devamlılığı bizim için hayat uzunluğu gerekli bir algıyken çocukluk devrinde yaşadığımız bir kayıpla ve vefat kavramını tanımamızla yıkıma uğrayabilir. Obje sürekliliğine nazaran aslında kaybettiğimiz kişinin görmesek de duymasak da var olması gerekir. Lakin öldükten sonra bu kaybettiğimiz kişiyi ömrümüz boyunca bir daha asla göremeyeceğimiz, duyamayacağımız bilgisi bununla çelişir tam olarak bunu açıklamakta zahmet çekeriz. Zira mevt olayı öteki olaylardan biraz farklıdır. Çocuğun vefat olayını anlayabilmesi için öncelikle biri öldüğünde neler olduğunu belirtmekte ve açıklamakta yarar vardır. Okul öncesi ve okul çağı gelmiş çocukların mevt kavramını anlamada büyük farklılıkları vardır. 2 yaşından küçük bebekler mevti anlayabilmek için çok küçüktürler ve anlayamazlar. İki yaşından büyük çocuklar için ise vefat biraz karmaşıktır. Okul çağına gelmiş çocuklar ise mevti çabucak hemen yetişkinlerin algıladıkları üzere anladıkları söylenebilir. Okul çağına gelmiş bu çocuklara kendileri de dahil bütün canlıların bir ömürleri olduğu, canlıların doğup, büyüyüp, öldükleri bilgisi verilmelidir. Mevtin ömrün sonu olduğu, ölen birinin beden işlevlerinin durduğu, hareket edemeyeceği, yemek yiyemeyeceği, uyuyamayacağı, hayal göremeyeceği bilgisi verilmelidir. Mevtin asıl nedeninin ne olduğu bilgisi de çocuğa verilmelidir. Örneğin kaza, hastalık, yaşlılık üzere. Birisinin vefatını istemenin ya da onu üzmenin onu öldüreceği üzere gerçek dışı bilgiler verilmesinden kaçınılmalı yahut çocuğa üzülmemesi için palavra söylenmemelidir. Kelam konusu durumu söylemek için uygun vakti yahut bireyleri beklemek yanlışsız olacaktır ancak palavra söylemek ve çocuğu beklenti içerisine sokmak ve çok fazla ertelemek uygun değildir. Çocuğun durumu net ve yanlışsız olarak algılaması, kabullenmesi ve bununla başa çıkabilmesi konusunda gerekirse takviye alması daha hakikat bir tavır olacaktır. Bir çocuğun vefatı tam olarak algılayamadığı sorduğu sorularla da anlaşılabilir. Örneğin; “Babam ne vakit gelecek?”, “ Annem geldiğinde ona kızacağım” üzere. Bu cümleler ölen şahsa karşı, hasret yahut öfke üzere hisleri da içerebilir. Çocuğun vefatı anlayamaması yetişkinlere her vakit daha kolay gelir. Zira yetişkinler için de bu durumu açıklamak hayli güç bir süreçtir. Çocuğun vefatı anlayamaması bununla ilgili kâfi tecrübeye sahip olmamasından da kaynaklanabilir. Çocuk tam olarak ne olduğunu anladıktan sonra bile o kişiyi görmek istemek konusunda ısrar edebilir. Bu onun durumu anlamaya yönelik uğraşlarının göstergesidir. Daha evvel mevtle ilgili bir tecrübe yaşamış çocuklar bu durumu daha kolay anlayabilirler. Mesela bir hayvanının ölmesi üzere.  Kaybın çabucak akabinde görülen yansılar çocuklarda çok çeşitli olabilir. Hiç reaksiyon vermeyen çocuklar olabildiği üzere, ağır duygusal patlamalar yaşayan çocuklar da vardır. Bağırma, ağlama, isyan etme öfkelenme, vurma üzere reaksiyonlar olabildiği üzere oyun oynamaya devam eden çocuklar da vardır. Bu durum haberi alan çocuğun haberi sindirmek için vakit gereksinimi olduğunun göstergesidir. Kayıptan biraz daha sonra verilebilen ikincilk reaksiyonlar de vardır. Korku, endişe, uyku bozuklukları, suçluluk duygusu, tekrara birini kaybedeceği niyeti, içe kapanma, öfke ve dikkat çekme isteği, yaşından küçük davranma, olan olayla ilgili oyunlar oynama üzere reaksiyonlar görülebilir. Bu yansıların her biri başka farklı değerlendirilip çocuğa bu vakit diliminde takviye olunmalıdır. Çocuğa dayanak olabilmek için çocuğa açık ve dürüst olmanın yanı sıra kendisini inançta hissetmesini sağlamak ve rutin hayatına devam etmesini sağlamak, Çocuğun gereksinimlerini yahut yardım ihtiyacını anlamak, çocuğun olanlarla ilgili konuşmasına ve olanlarla ilgili oyunlar oynayabilmesini sağlamak, kendi hislerimizi da ondan saklamadan nedensel bir formda açıklamak, bunlarla nasıl baş etmeye çalıştığımızı tabir etmek, yalnız kendisinin bu türlü hissetmediğini tabir etmek yararlı olacaktır. Çocuğa olayları dini açıdan anlatmak isteyen ebeveynler bu noktada çocuğun başının karışmaması için somut örnekler vererek desteklemelidirler. Kişinin öldükten sonra hem cennete gitmesi hem de toprağın altında olması karmaşa yaratabilir. Bu nedenle ruh-beden üzere kavramların anlaşılabilmesi, somutlaştırarak anlatılabilmesi faydalı olacaktır. Çocuğa cenaze merasimine katılması yahut mezarlığa gitmesi konusunda baskı yapılmamalıdır. Fakat şayet istiyorsa katılabilir. Bununla ilgili konuşabilir. Çocuğun hislerini paylaşmak bu süreçten sonra da kıymetlidir. Zira çocuk her şeyi anlasa bile vakit zaman tekrara bununla ilgili sorular soracaktır. Ve biz yetişkinler bıkmadan bu soruları cevaplayarak, onun hislerini paylaşarak gerektiği durumlarda takviye alarak bu süreçten en az hasar alarak çıkmasını sağlayıp, onun da varoluşsal algısının güçlenmesine yardımcı olabiliriz.

Kaynak Site İsmi
Tabip Takvimi
https://www.doktortakvimi.com/blog/cocuklarda-kayip-ve-yas