Erken Devir Ahenk Bozucu Şemalar

ı ortasına yerleştirmektedir.

1.1.4. Erken Periyot Uyumsuz Şemaları ve Şema Alanları

Young ve çalışma arkadaşları erken periyot ahenk bozucu şemaları 18 taneyle sonlandırmıştır. Bu alanlar çoklukla derin araştırmalar, müşahedeler ve klinik değerlendirmeler sonucunda en yaygın olanları belirlenerek oluşturulmuştur. Bir insan bir şemaya da birden çok şemaya da sahip olabilir.

1.1.4.1.Ayrılma ve Reddedilme

Birinci alanımız olan ayrılma, reddedilme şeması kişinin güvenlik arayışı ve bağlanma gayretleriyle ilgilidir. Çocuğun birinci anlarından itibaren bakım muhtaçlığı, güvenlik ve emniyet gereksinimi ve bunların devamlılığı, sürekliliği ile alakalarının kurulduğu alandır. Bu alandaki şemalara sahip olan bireyler aileleriyle, uzun ayrılıklar, istismarlar, hastalıklar, mevt ve vefat sonrası yas süreci, reddedilme üzere yaşantılara sahip olabilir. Ayrılma ve reddedilme alanında 5 farklı şema çeşidi bulunmaktadır.

1.1.4.1.1. Terk Edilme ve İstikrarsızlık

Bu şemaya sahip olan şahıslar, hayatlarının bir periyodunda önemli inanç kırılmaları yaşamış olabilir. Sevdiği paha verdiği birisinin mevti, hastalığı ya da çocukluk çağında anne yahut babanın meskenden ayrılması, boşanması bu şemanın oluşması için büyük tetikleyicidir. Bu şemaya sahip olan bireyler ekseriyetle sağlam olmayan terk edilme mümkünlüğünü hissettiği bireylerle ilgi kurarak şemalarını beslerler. Şayet terk edilme olasılıkları yoksa kendisini seven, sistemli, emniyetli, istikrarlı bir bağa sahiplerse, yaşanılan küçük olaylarda dahi büyük meseleler oluşturulabilirler ve bu meselelerin akabinde şöyle bir fikir ortaya çıkabilir: “Bu sefer o terk etmeden ben terk etmeliyim!”    

1.1.4.1.2.Güvensizlik ve Berbata Kullanma

Güvensizlik şemasına sahip olan bireyler, kendisini öteki beşerler tarafından daima bir tehlike gelebileceğini düşünürler. Öbürleri tarafından bir aşağılanma, berbata kullanım, kişinin kıymetlerinde saygısızlığa uğraması, palavra söylenmesi, ziyana uğramak onlar için tehlike manasına gelmektedir. Kişi tehlike olarak algıladığı bu durumları ekseriyetle isteyerek, şuurlu yapıldığını düşünmektedir. Bu şemaya sahip bireyler ekseriyetle tasa sahibidirler. Bu şema çocukluk çağında yaşanan cinsel, fizikî, duygusal ya da sözel berbata kullanım sonucunda olabilir. Bu berbata kullanım kimi vakit ebeveyn ya da akraba tarafından gelirken kimi vakit akran zorbalığıyla da gelebilir. Bu şema sahibi olan bireylerde hayata dair yahut insanlara dair daima temkin arayışı içersinde oldukları gözlemlenmiştir. Bu şahıslar hayatlarında verdiği kararlarda çok fazla risk almayı sevmezler.     

1.1.4.1.3. Duygusal Mahrumluk

Erken periyot ahenk bozucu şemaların gelişmesinde 4 değerli etken olduğundan ve bunların başında temel gereksinimlerin gelmesinden daha evvel bahsedilmişti. Temel gereksinimlerin ortasına, kişinin hayatını sağlıklı bir biçimde idame ettirebilmesi için duygusal ihtiyaçlar de gelmektedir. Bu duygusal gereksinimlerin kâfi ölçüde bireyde karşılanmadığında duygusal mahrumluk şeması oluşmaktadır.  Duygusal mahrumluk şeması bakım-ilgi yoksunluğu, empati yoksunluğu ve korunma yoksunluğu olmak üzere 3 formda görülmektedir. Empati yoksunluğu kişinin anlaşılması, dinlenmesi, kendini söz edebilmesi, başkalarıyla hislerini paylaşabilmesinin eksikliğidir. Diğerlerine muhtaçlık duyulan gücün, yönlendirmenin ve rehberliğin eksikliği ise şahıstan korunma yoksunluğunu oluşturmaktadır. Sevgi, şefkat, dikkat, dostluk yoksunluğu ise bakım eksikliğini oluşturmaktadır.
Bu 3 farklı sebepten doğan yoksunkluk bireyde ağır bir formda kendisini göstermeyebilir. Birçok vakit bu eksikliği kişi hissetmemektedir. Birden fazla vakit bu bireyler hayatlarını meselesiz bir biçimde yürütmektedir.     

1.1.4.1.4. Kusurluluk/Utanç

Kişinin kendisini kusurlu, kıymetsiz, utanç durumda, işeyaramaz, fonksiyonsuz, itici biçimde görmesidir. Bu şemaya sahip bireyler için ekseriyetle değerli ötekiler başkalarından daha kıymetlidir. Oburlarının gözünde nasıl oldukları, nasıl gözüktükleri onlar için çok büyük kıymet taşır ve tüm bunların yanında kimi vakit diğerlerinin onlar için ne düşündüğüne dair zihin okumaları yapabilirler. Bu şemaya sahip olan bireyler daima kendilerini diğerleriyle kıyaslamaktadır. Bu kıyas çocukluk çağında ebeveyn yahut değerli ötekiler tarafından başlamış olabilir. Çocukluk çağında yaşadığı kıyaslama, utanç duruma düşürme üzere makûs tecrübeler şahısta değersizlik ve küçümsenmeyi faal hale getirmiştir.     

1.1.4.1.5. Toplumsal İzolasyon/Yabancılaşma

    Bu şemaya konut sahipliği yapan bireyler, çoklukla kendilerini öbür insanlara uzak ve onlardan farklı olduklarını hissederler. Bu şahıslar, kendilerini bir topluluğa ilişkin hissetmez. Bu şema çoklukla konut hayatı dışında, dışarıda toplumsal hayatında yaşadığı sorun sonunda oluşmaktadır.  Bu şemaya sahip olan bireylerde çoklukla kusurluluk şeması da görülmektedir. Toplumsal izolasyonu olan bireylerde cüret eksikliği olduğu için cesaretlendirme de yapılmalıdır.

1.1.4.2. Zedelenmiş Özerklik ve Kendini Ortaya Koyma

Bu alan şemalarına sahip bireylerin temel sıkıntıları aileleri tarafından özerklik oluşturamaması ve muvaffakiyet performans odaklı olumsuz tecrübeleri sonucu yeni şemaların olumasına yer hazırlamasıdır. Bu şahıslar çoklukla kendilerini bağımsız, inançsız, başarısız ve dayanıksız hissederler. Yaşanılan olumsuz tecrübeler şahısta benlik ve kimlik algısının oluşmasını yavaşlatmaktadır. Kişi kendisini birden fazla vakit kâfi hissetmeyecektir.

1.1.4.2.1.Bağımlılık ve Yetersizlik

    Bu bireyler günlük yaşantılarında başkalarından yardım almadan birden fazla işini yapamamaktadır. Hayatlarında gerçekleştirmek istediği birçok şeyde oburunun yardımına başvuracaktır. Kıymetli kararı vereceklerinde, para harcamalarında, işe girmelerinde, uzun soluklu seyahatlerinde güvendiği bireylerin kararına kendilerini kaptırırlar. Ebeveynleri çocukluğunda bireyin yerine kararlar alıp bireye sorumluluk yüklemediğinde ya da çocuklarından  aşırı beklentiye girdiğinde bu şema oluşabilir. Bilhassa terapistin her dediğini yapmaya istekli bireylerde bu şemanın oluşmasından şüphelenilebilir. Bağımlı kişilik bozukluğu olan bireylerde bağımlılık şeması olabilir.

1.1.4.2.2. Ziyan Görme ve Hastalıklara Karşı Dayanıksızlık

Kişi hayatında her an berbat bir şeyin olmasına dair tasa taşır. Bu bireyler hastalanabilirim, bu olaydan berbat etkilenebilirim, dışarıdan bana bulaşıcı bir şey gelebilir ve ben bununla baş edemeyebilirim korkusunu yaşamaktaır. Bu bireyler dışarıdan gelebilecek felaketleri 3 farklı formda yaşayabilirler bunlar birinci olarak kalp krizi, nefes alamama, vefat korkusu, AIDS olma, sinek ısırığıyla sıtma olma üzere telaşların oluşturduğu tıbbi felaketlerdir. Kişi duygusal yansılarla de dayanıksızlık gösterebilir bunlar da kendini kaybetme çıldırma olarak görünmektedir. Son olarak, dayanıksızlık şemasını çevresel faktörlerle de görebiliriz bu faktörler de içinde doğal afetleri, trafik kazaları, uçak düşmesi, asansör düşmesi üzere kaygılarla insanın karşısına çıkabilir. Bu hastalıkları yaşayan beşerler ve bu şema sahibi olan bireylerin ortak özellikleri hipokandriyasis yani hastalık hastalığı ve tasa bozukluğu yaşanımının yaygın olmasıdır. Bu bireylerin ebeveynleri, çocukluk hayatında yaşanabilecek tehlikeye karşı çocuğu muhafazaya kalkarak asıl ziyanı vermiş ve aslında çocuğu korumamış zedelemiştir.     

1.1.4.2.3. İç İçe Geçme/Gelişmemiş Benlik

Bu şemaya sahip bireyler hayatlarındaki bir bireyle toplumsal hayatında çok derecede ilgili ve birliktedirler. İç içe geçmiş bireyleri bağımlı bireylerden ayıran özellik iç içe geçenlerin bu duurmdan aslında rahatsız olmasıdır. Diğerine bağlı hareket etmeyi, diğerine yapışık halde bir ömür geçirmeyi yanlışsız bulmaz ve bunu boğulma olarak nitelendirirler. Bu şemaya mesken sahipliği yapan şahıslarda Obsesif Kompulsif Bozukluk sıklıkla görülmektedir.

1.1.4.2.4. Başarısızlık

    Bu şemaya sahip olan bireyler çocukluk ve ergenlik devirlerinde kıymetli ötekilerinden bakıcılarından olumsuz dönüşler almış ve sonrasında yapamayacağım başaramayacağım kanısını kendisine kabul ettirmiştir. Kişinin akranlarından, rakiplerinden yahut çalışma alanındaki şahıslardan kendisini eksik, başarısız hissetmesi dahilinde başarısızlık şemasından şüpheleniriz. Yalnızca okul, iş hayatı değil, toplumsal aktivite, spor, antrenman, sanat üzere alanlarda da kişi kendisini maharetsiz, yetersiz, akılsız, yeteneksiz olarak algılamaktadır.

1.1.4.3. Zedelenmiş Hudutlar
Bu alan şemalarına sahip bireyler çoklukla ailesi tarafından rahat büyütülmüş sonlandırılmamış seberst bırakılmış sorumluluk yüklenmemiş şahıslardır. Toplum tarafından bu şahıslar ötekiler tarafından “şımarık, şımartılmış” formunda parmakla gösterilmektedir. Ailelerin çocuğuna yüklediği sorumsuzluk, disiplinsizlik, özgürlük ileriki devirlerde şahısta iki farklı şema oluşturmaktadır.

1.1.4.3.1. Haklılık ve Büyüklenmecilik    

Bu şema sahibi şahıslar, sıklıkla kendilerini çok özel hissederler. Kendilerinin başka insanlardan farklı, üstün ve çok özel ayrıcalıkları olmaları gerektiğine dair inançları vardır. Bu bireyler için başarılı olmak, güçlü olmak, en ön sırada ön planda olmak, varlıklı olmak ehemmiyet teşkil etmektedir. Kişinin güce, ön sıraya olan merakı kimi vakit empati yoksunluğu da oluşturmaktadır. Haklılık şemasına sahip olan şahıslarda narsistik kişilik yapılanması görülmektedir.

1.1.4.3.2. Yetersiz Özdenetim ve Özdisiplin

Bu şahıslar büyük olasılıkla kişisel kontrolünü disiplinini oluşturmakta zorluk yaşamaktadırlar. Çocuklarında istismar edilen ihmal edilen ailelerin çocuklarında kontrol için düşünce yaşanmaktadır. Bu bireyler sabır konusunda da zahmet çekmektedir.

1.1.4.4. Değerli Birine Yönelmek

İsminden da anlaşılacağı üzere bu bireyler ihtiyaçlarının ehemmiyetini düşünmeksizin diğerlerinin ihtiyaçlarına daha çok kıymet verirler. Çocukluk çağında şartlı sevgiyle büyüyen sözel bağlantısını güçlü sağlamayan bireylerde bu alan şemalarını daha fazla görülmektedir. Bu şahısların hayatlarındaki en büyük vazife başkalarının istek ve isteklerini yerine getirip onu memnun etmek olabilir. Böylece geçmiş yaşamalrında beslenmemiş karşılanmamış temel muhtaçlıklarını diğerlerinin muhtaçlıklarını karşılayarak telafi etmeye çalışırlar. Özsaygı, özbenlikten çok diğerine hürmete kıymeti vurgulayan bu alanda 3 şema tipi mevcuttur.

1.1.4.4.1. Boyun Eğicilik

Bu şahıslar birden fazla vakit denetimi diğerinde olsun isterken hayatlarında kendi kararlarından çok diğerlerinin kararlarına, fikirlerine sorgulamaksızın itaat ederler. Bu itaatlerinin altında aslında karşıdan alacağı yansıdan kaçınma bulunmaktadır. Bu bireyler çoklukla kendi istekleri, ihtiyaçları, fikirlerinin öbürleri tarafından değer görmeyeceği, alay edileceği, yahut kabul edilmeyeceği algısı vardır. Bu bireylerde çocukluktan almış olabilecekleri şiddet ve saldırganlıkla boyun eğicilik şeması başlamış olup sonraki hayatlarında öfke patlamaları, agresif davranış, psikosomatik belirti halinde yüzeye çıkmaktadır.

1.1.4.4.2. Kendini Feda

Kişi kendi memnunluğu uğruna diğerlerinin memnunluğunu karşılar. Ekseriyetle diğerlerinin acısına karşı hassastırlar. Bu şemayı boyun eğme şemasından ayıran özellik diğerlerinin istek ve gereksinimlerine yönelirler ve onlara daha süratli karşılık vermiş olurlar. Onlar için her vakit başkaları daha kıymetlidir. Diğerlerinin önüne kendilerini koyduklarında kendilerini çok hatalı hissederler.

1.1.4.4.3. Onay Arayıcılık/Kabul Arayıcılık

Diğer insanların onayını alma uğruna uğraşlarını daima diğerlerinin istek dilek beklenti ve muhtaçlıkları doğrultusunda gerçekleştirirler. Bu bireyler bazen hayatlarında değerli gördüğü yerlere gelebilmek, kıymetli gördüğü kişi üzere olabilmek için uğraş verirler.

1.1.4.5. Aşırı Tetikte Olma ve Bastırılmışlık

Bu Alana sahip olan şahıslar hayatlarını daima planlama yaparak geçirmeye çalışırlar. Bireyde çocukluk ve ergenlik çağında anlık dürtülerinin, isteklerinin, dileklerinin bastırılması sonucunda hayatta daima hazır olda olunması gerektiği inancı oluşmuştur. Çocukluk çağında onların en büyük temel gereksinimlerinden olan oyun oynamak ve ilgi görmek bu bireylerden yoksun bırakılmıştır. Bu mahrumiyet onlarda hayata dair olumsuz kanılarının oluşmasına taban hazırlığı yapmaktadır. Şemaların 18 alt tipinden son dördünü bu alanda inceleyeceğiz.

1.1.4.5.1. Karamsarlık/Kötümserlik

Kişi, hayatında geçmişte yaşadığı, şu an yaşadığı yahut gelecekte yaşayacağı şeyler hakkında genel manada olumsuz fikirlere sahipse karamsarlık şemasına sahip olabilir. Bu şahıslar hayatlarında olumlu istikameti bulmakta zorluk çekerler. Daima maddi manada ya da eş dost yakınlığı bakımdan bir kayba uğrayabileceğine inanırlar. Bu inançları onda korku, kararsızlık, şikayet, beklentisiz, ümitsizlik ve tüm bunların getirdiği mutsuz olma durumunu oluşturmaktadır.

1.1.4.5.2. Hislerin Bastırılması

Bu şemaya sahip olan bireyler resen, doğal oluşan hislerini saklamanın, kendi kendilerini bastırmanın izini sürerler. Hislerini söz etmek onlar için utanç sebebi olabilir. Bunun sebebi geçmişte yaşadığı çocukluk anıları olabilir. Çocukluk yahut ergenlik çağında, sevgiyle büyümeyen, sevilmeyen, soğuk ebeveynle büyüyen, değerli gördüğü bireyler tarafından alay edinilen, hırpalanan, üzülen çocukların ileriki ömürlerinde bastırılmışlık oluşmaktadır. Değerli gördüğü ötekiler tarafından yaşadığı alay, gülünç ve utanç durumu şahısta bir vakit sonra kabul ediş, benliğine işleyiş ve spontan yaşaması gereken hislerinden kendisini uzaklaştırması görülür. Bu şemaya sahip olan bireylerde hislere, hisleri yaşamanın ehemmiyetine odaklanmak gerekmektedir.

1.1.4.5.3. Yüksek Standartlar/ Aşırı Eleştiricilik

Çocukluk hayatında çok fazla eleştirilen, yaptığı işler beğenilmeyen, yapmak istediği şeyler karşısında karşı taraftan yapamazsın bakışlarıyla karşılaşan bireylerde bu şema belirtileri görülmektedir. Bu bireyler geçmiş omurundaki tenkitlerden kaçınmak için gerçekleştirmek istediği hareketleri daima en uygun en harika en üstün hatta kusursuz yapmaya çalışırlar. Kusursuzluğun, mükemmeliyetçi izini süren bu şema sahiplerine aslında geçmiş ömründe deneyimledikleri çok tenkide karşı kaçınma kelam mevzusudur. Bu şahıslar, hayatlarında çoğunlukla yap-malıyım, başar-malıyım halinde -meli, -malı eklerini kullandıran isteklere sahiptirler. Bu istekler şahısta kimi vakit gerçeklikten uzak hale bürünmektedir. Bunun sonucunda yüksek standartlar şema sahipleri için telaş bozukluğu yaşanabileceğini söyleyebiliriz.

1.1.4.5.4. Cezalandırıcılık

Bu bireylerin hayatlarında kendisi de dahil olmak üzere kusura yer yoktur. İsteklerinin yerine getirilmemesi üzere durumlarda cezanın hak edildiği düşünülmektedirler. Bu kişi çocukluğunda şiddet ve saldırganlıkla büyümüş olabilir. Çocukluk ömründe veremediği yanıtı, cezayı yetişkin haliyle verebileceğini inanmaktadır. Genel olarak empati eksikliği yaşayan, öfke, kin ve hırs sahibi bireylerde cezalandırıcılık şeması görülmektedir.

Kaynak Site İsmi
Hekim Takvimi
https://www.doktortakvimi.com/blog/erken-donem-uyum-bozucu-semalar